تاج پادشاهی بر سر سردار سپاه
از جان گذشتن و خدمت به فرماندهی که به زودی پدرزنش شد بستر ترقی در قشون قاجار را به سرعت برایش به وجود آورد و در مقام فرمانده قشون قزوین صولت و شکوهش را به رخ احمد شاه قاجار کشید و توانست از ضعف و ترس شاه کم سن و سال به مقام فرماندهی کل قوا، سردار سپهی و رئیس الوزرایی برسد و با جربزه و اقتداری که با انگلیسی ها معامله کرد، زمینه کودتا بر شاه قاجار را به وجود آورد و با همراهی و همکاری دوستان فرمانبردارش تاج سلطنت را در کاخ گلستان برش گذاشت و شد بنیانگذار سلسله ای جدید در ایران.
به گزارش خبرگزاری نام به نقل از ایسنا، امروز چهارم اردیبهشت نود و ششمین سالگرد تاجگذاری رضا پهلوی ملقب به رضا میرپنج در کاخ گلستان در سال 1305 است.
در کنار جذبه و چهره سیاه نظامیش به خوبی از تأثیر روحانیون کشور بر مردم معتقد و مذهبی کشور باخبر بود بنابراین در ابتدای انتقال قدرت از سلسله قاجاریه به پهلوی، برای به دست آوردن پایگاه اجتماعی، خویش را با احکام و شعائر اسلامی همراه نشان داد و اهتمام کرد تایید بدنه روحانیون مذهبی را بگیرد.
شاید بنابراین بود که یک روز بعد از تصویب طرح انقراض سلسله هفت پادشاهی قاجاریه در جایگاه صدراعظم جدید ایران در اعلامیه ای اعلام نمود: «... قوانین اسلام به منظور بهروزی مردم اجرا خواهد گردید، معنویت مسلمانی کاملا حفظ خواهد شد، فروش نوشابه های الکلی ممنوع خواهد گردید، بهای گندم و نان کاهش خواهد یافت و...»
رضا شاهی که در دوره سردارسپهی با تظاهر به دین داری در روزهای عاشورا در قزاقخانه «تکیه» برپا کرد و خود در ورودی عزاخانه می ایستاد و به دستجات سینه زن طاق شال هدیه داد و گاهگاهی با پای برهنه در جلو دسته جات سینه زنی کاه بر سر می ریخت و در شب 11 محرم شام غریبان می گرفت و شمع به دست، به مساجد و هیات های مذهبی می رفت بعد از تثبیت پایه های سلطنتش برگزاری هر نوع مجلس عزا را منوط به کسب اجازه از حکومت کرد و رفته رفته حرکت دسته های عزای حسینی در بازار و خیابانهای تهران در روز عاشورا را ممنوع کرد حتی کار را به جایی رساند که مردم از ترس لو نرفتن مراسم عزای حسین (ع) را در پستوهای خانه های شان برگزار کردند.
او پس از تغییر قانون اساسی مشروطه و جلب رضایت نمایندگان دو مجلس موسسان و شورای ملی و همراه کردن نسبی دولت مردان و وکیل الدوله های مجلس، به تدریج روی دیگر سکه وجودش را به نمایش گذاشت.
بدین ترتیب هنوز 20 سال از انقلاب مشروطه نگذشته بود که رضا خان در 24 آذر در مجلس شورای ملی حضور یافت و مراسم تحلیف را به جای آورد. روز 25 آذر در کاخ گلستان بر تخت سلطنت نشست و وزیرمختار انگلیس بعنوان «شیخ السفرا» به وی تبریک گفت. روز 26 آذر فرمان نخست وزیری فروغی و روز 8 بهمن فرمان ولیعهدی محمدرضا فرزند بزرگ خویش را صادر کرد. روز 4 اردیبهشت ۱۳۰۵ در تهران تاجگذاری کرد.
نقش احمد
سابقه سفرهای چند باره و طولانی احمد شاه جوان به همراه پدرش محمدعلی شاه به کشورهای اروپایی بخصوص به فرانسه و شرکت در مراسم های مختلط و مِی گساری های بی حد و مرز شبانه چنان فکر و ذهن احمد شاه را به خودش مشغول کرد که حضور در مونت کارلو و پاریس برایش از حضور در دربار و اداره ایران لذت بخش تر و مهمتر بود. شهرت این خصوصیت اخلاقی احمد شاه به حدی بود که مردم شوخ طبع تهران به او لقب «احمد علاف» داده بودند.
در کنار این مساله اعتیاد به جذابیت های جنسی و خوشگذرانی های دور فرانسه آنچنان شاه جوان را طماع و بی رحم کرد که حاضر شد برای سود بیشتر گندم را در انبارهای شاهی احتکار کند و سبب کمیابی و نایابی آرد و گندم در سالهای جنگ جهانی اول در ایران شود. او چنان عرق لذائذش بود که شکسته شدن پایه های صندلی سلطنتش توسط سیاستمداران چرب زبان انگلیسی و همراهی سیاستمداران فرصت طلب دور و برش را نشنید و زمانی به خودش آمد که سیدضیاالدین طباطبایی و رضا خان میرپنج با همراهی مجلس شورای ملی بساط شاهی را از خاندانش جمع کردند.
احمدشاه سوم اسفند ۱۲۹۹ تسلیم خواسته سیدضیاء الدین طباطبایی، دولتمرد مورد اعتماد انگلیس و رضا خان میرپنج، فرمانده قشون قزوین شد و مجبور به انتخاب سید ضیاء بعنوان صدراعظم جدید ایران و اهدای منصب وزارت جنگی به رضا خان و سردارسپه خواندن او شد. احمد شاه در آخرین بازگشتش به ایران رضاخان سردارسپه را که از سال ۱۳۰۰ وزیر جنگ کرده بود، به رئیس الوزرایی برگزید و در آبان ۱۳۰۲ ایران را برای همیشه تاریخ به مقصد فرانسه ترک کرد.
او البته در فروردین ۱۳۰۳ از فرانسه در فرمانی رضاخان را از رئیس الوزرایی خلع کرد اما دومین مجلس شورای ملی، دخالت شاه در عزل و نصب صدراعظم را نپذیرفت بنابراین مجبور شد بار دیگر رضاخان را رئیس الوزرا کند و با این کارش عموها و عموزاده ها و شاهزاده های قاجار را مجبور به دست بوسی رضا کرد و او که خویش را والاحضرت اقدس می خواند، در سایه حمایت دولت انگلستان، بی رقیب بر ایران سلطه یافت.
رضا خان در شهریور و مهر ۱۳۰۳ با حمله به خوزستان شورش خزعل الکعبی معروف به شیخ خزعل را که به قول رضاخان مورد حمایت احمد شاه بود و در استان خوزستان برای خودش پادشاهی داشت را سرکوب کرد و مقدمات سلطنت خویش را یک سال پیش از تایید مجلس شورای ملی در سال 1303 به وجود آورد.
بعد از آنکه مجلس شورای ملی در بهمن 1303 مقام فرماندهی کل قوا را از احمدشاه سلب و به سردار سپه تفویض کرد. در آبان 1304 نیز سلسله قاجاریه با فشار رضاخان و طی مصوبه ای منقرض شد و ابتدا انگلستان و سپس روسیه شوروی حکومت موقت رضاخان را به رسمیت شناختند.
روس ها حتی برای ابراز دوستیِ خود به رضاخان، نمایندگی خود در تهران را به «سفارت کبری» ارتقاء دادند.
تغییر قانون سلطنت
دومین دوره مجلس شورای ملی در ۹ آبان ۱۳۰۴ برای رفع مانع و هموار کردن مسیر تکیه زدن رضا خان بر صندلی شاهی و تولد سلسله پادشاهی جدید در ایران، موافقت ۸۰ نماینده از 110 نماینده حاضر در این مجلس را نثار او کرد و ماده واحده خلع قاجاریه از سلطنت را به این شرح: «مجلس شورای ملی به نام سعادت ملت، انقراض سلطنت قاجاریه را اعلام نموده و حکومت موقتی را در حدود قانون اساسی و قوانین موضوعه مملکتی به شخص آقای رضاخان پهلوی واگذار می کند. تعیین تکلیف قطعی حکومت موکول به نظر مجلس مؤسسان است که برای تغییر مواد ۳۶، ۳۷، ۳۸، ۳۹ و ۴۰ متمم قانون اساسی مشروطه تشکیل می شود.» از تصویب گذراند و این مصوبه را به امضای سید محمد تدین رئیس وقت مجلس شورای ملی رساند.
این مصوبه مجلس شورای ملی تنها ۴ مخالف داشت و ۲۶ نماینده نیز به علت عواقب مخالفت با رضا خان از حضور در این جلسه «غائب» شدند.
به دنبال مصوبه مجلس شورای ملی، مجلس موسسان در روز ۲۱ آذر 1304 با حضور ۲۶۰ نماینده، بعد از تغییر دادن اصول چهارگانه فوق، رضاخان را «رضا شاه پهلوی» پادشاه ایران خواند و رضا خان نیز چهار روز بعد طی مراسمی در مقابل نمایندگان مجلس شورای ملی سوگند پادشاهی خوردند.
تاج گذاری
مراسم تاج گذاری رسمی و با تشریفات شاهانه روز یکشنبه چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۰۵ ساعت دو و نیم بعدازظهر با اهدای پرچم سلطنتی جدید توسط وزیر جنگ و امیران لشکر در قصر برلیان کاخ گلستان به رضا خان انجام شد. میهمانان مراسم تاج گذاری بیشتر از هزار نفر از نمایندگان ولایات، هیات قضاییه، اعیان و اظراف، نمایندگان دوره پنجم و ششم، نمایندگان کشورها، بازرگانان، برخی روحانیون، اصناف، سفیران خارجه در دربار ایران و برخی نمایندگان روزنامه ها بودند.
رضا خان ساعت سه و نیم بعدازظهر به همراه امیر لشکر خدایار خان حمل کننده پرچم سلطنتی جدید، محمدعلی فروغی صدراعظم که تاج کیانی را در دست داشت، عبدالحسین تیمورتاش وزیر دربار که تاج پهلوی را دست داشت، امیر لشکر امیر طهماسب وزیر جنگ که عصای جواهرنشان را همراه داشت، داور وزیر فواید عامه که الماس دریای نور را در دست داشت، دادگر وزیر داخله که چوگان سلطنتی پیشکشی از آذربایجان و 14 نفر دیگر از امرای ارتش و سیاستمداران دربار وارد تالار محل برگزاری مراسم شد.
رضا خان پس از ورود به تالار در سمت راست تخت نادری ایستاد و همراهانش در مقابل تخت سلطنت در دو سوی آن صف بستند. همراه او شش آجودان در جلو و ژنرال آجودان سرتیپ مرتضی خان یزدان پناه و رئیس های درجه اول دربار در عقب و کلاه نادری بر سر و شنل مرواریددوز سلطنتی بر تن رضا خان بود. او بعد از ادعای سلام به پرچم های فوج ها بر اریکه تخت نادری نشست و ۲۱ توپ در میدان مشق شلیک شد و آیین تاجگذاری اجرا شد.
پس از نشستن رضا خان بر تخت سلطنت و انجام مراسم تاج گذاری آقا میرزا سید محمد بهبهانی عضو مجلس موسسان و حجت الاسلام حاجی امام جمعه خوی و سپس امام جمعه تهران به او تبریک گفتند.
رضا خان که از این لحظه رضا شاه شده بود در سخنانی اظهار داشت: «این هنگام که مراسم تاجگذاری خویش را به عمل می آورم لازم می دانم نیات خویش را در اجرای اصلاحات اساسی مملکت خاطرنشان عموم نمایم تا بروز این نیات هم دستور جامعی برای دولت های من شناخته شود و هم عامه اهالی به مدلول آن آشنا باشند.
اولا، توجه مخصوص من معطوف حفظ اصول دیانت و تشیید مبانی آن بوده و بعدها نیز خواهد بود برای اینکه که یکی از وسایل موثره وحدت ملی و تقویت روح جامعه ایرانیت را تقویت کامل از اساس دیانت می دانم.
ثانیا، تا آنجاییکه با خواست خداوند متعال و توجهات ائمه اطهار من همیشه کردار خویش را بر گفتار ترجیح داده و هر موفقیتی هم که در جریان اصلاحات مملکتی نصیب من شده است فقط از طریق اهتمام و عمل بوده بدوا مایلم که کارکنان دولت و کلیه آحاد و افراد مملکت به این حقیقت کلی پی برده و این دستور اساسی را سرلوحه وظایف اولیه خود تشخیص دهند و همه بدانند که پیشرفت هیچ مقصود و انجام هیچ مرامی ممکن و میسر نخواهد شد مگر در سایه جدیت و کوشش و آخر اهتمام و عمل.
سپس دولت های شاهنشاهی من باید اساسا متذکر باشند که لزوم اجرای اصلاحات اساسی مملکت از قبیل توسعه قوای تامینیه و بسط معارف و توجه موثر به حفظ الصحه عمومی و هم چنین توجه جدی به ترقی وضعیت اقتصادی و تکثیر ثروت عمومی و تکمیل وسایل نقلیه و بهبود اوضاع فلاحت و تجارت و اصلاح فوری و عاجل قوه قضاییه رخصت هیچگونه تامل و رخوتی را نداده با کمال فوریت وسایل اجرای اصلاحات مزبوره را که تمام در درجه اول از اهمیت است فراهم نمایند، که نیات من همانطور که انتظار دارم بموقع اجرا گذاشته شود و به خصوص مقرر داشته ام که در انتظار افتتاح دوره ششم مجلس شورای ملی موجبات و مقدمات اصلاحات مذکوره از سوی دولت تهیه گردد.
عمال دولت باید سرمشق حسن عمل، صراحت اخلاق و استقامت رای باشند و بکوشند تا مردم تندرست و توانا و دانا و توانگر شوند و وسایلی که مستلزم رفاهیت و آسایش حال عموم است بر طبق انتظار من تمهید و میسر گردد.»
با آخر مراسم تاج گذاری رضا شاه پهلوی بر کالسکه سلطنتی سوار شد و همزمان سرود ملی ایران و سلام شاهنشاهی نواخته و یک توپ شلیک شد. کالسکه شاه در بین سایر کالسکه های تشریفات از خیابانهای باب همایون، میدان سپه، لاله زار، چهارراه کنت و دروازه دولت از میان نظامیان که در دو سوی طول مسیر ایستاده بودند و مردم تهران در پشت آنان نظاره گر بودند، عبور کرد و دقایقی بعد وارد کاخ سعدآباد شد و بعد از چند دقیقه به کاخ مرمر برگشت.
منابع:
تاریخ 20 ساله ایران، ج 3، ص 586
تاریخ 20 ساله ایران، حسین مکی، ج چهارم، صص 16 و 17
مهدیقلی هدایت، خاطرات و خطرات، انتشارات زائرین، 1363، ص 401
امریکاییها در ایران، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، نشر البرز، ص 37
سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، عبدالرضا هوشنگ مهدوی، نشر البرز، ص 23
تاریخ ایران از باستان تا امروز، مترجم: کیخسرو کشاورزی، انتشارات پویش، ص 445
مجلس شورای ملی و تحکیم دیکتاتوری رضاشاه، دکتر علیرضا ملائی توانی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، زمستان 1381، ص 88
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب